Gothic Nədir? Gothic sözü, hər kəsdə ümumiyyətlə gözəl
çağrışımlar oyandırır: katedraller, kilsələr, iti qüllələr, köhnə tərz
bir dekorasiya. Halbuki, bu sözcüyü ilk dəfə istifadə edən İntibah
dövrü İtalyan sənətçiləri üçün Gothic termini olduqca dəyişik bir məna
daşımış və kla*** formalara qarşı çıxan Şimallı barbarların, xüsusilə
Cermen mənbəli xalqların mədəniyyətini işarələyən bir söz olaraq
keçərlilik tapmışdır. Gothic sözü ilk əvvəllər İntibah varlığının
xaricində qalan bütün barbar mədəniyyəti ifadə etmək üçün istifadə
edilmişdi. Ancaq sonradan, bu mədəniyyət daha yaxşı aydın olub, təqdir
edilməyə başlanınca daha dar bir mənada, yalnız arxitektura bir
formasnı ifadə etmək məqsədiylə istifadə edilər oldu. Daha yaxın
dövrlərdə isə, xalq dilindəki mənasıyla, tamamilə dini strukturlarla,
xüsusilə katedraller ilə əlaqələndirilən bir termin halına gəldi. "New
English Dictionary" (Yeni İngiliscə Lüğət) Gothic sözü üçün bu tərifi
verməkdədir: "Qərb Avropada XII yüz ildən XVI yüz ilə qədər
məşhur olan arxitektura stil üçün istifadə edilən termin.Stilin təməl
xüsusiyyəti iti kəmərlərdir. Eyni zamanda arxitektura detallarda və
bəzəmədə də tətbiq olunmuşdur". Əslində bu tərif kifayət qədər
dəqiq deyil. Memarlıq tarixi ekspertlərindən bir çoxu, Gothic stilin
təməl xüsusiyyətinin iti kəmərlər olduğunu qəbul etməyib, fərqli
qaydalar irəli sürə bilərlər. Ayrıca, Gothic stili yalnız memarlığa xas
olaraq istifadə etmək də çox doğru deyil. Çünki Gothic tək strukturlar
üçün deyil; mebellər, geyimlər, bəzəmələr, hətta mətbəx alətləri və davranış formaları üçün belə etibarlı bir anlayış idi. Nə var ki, hal-hazırda kilsə strukturlarının xaricində Gothic stildən geriyə dərhal heç bir şey qalmamışdır. Gothic ortaya çıxana qədər Qərb Avropadakı bütün quruluş formalarının təməlini meydana gətirən "Romanesk" memarlıq olduqca sadə bir qanuna bağlı idi və özünü köhnə əsasılığa inşaatlarından götürmüşdü. Bu qanun, dörd divar üzərinə oturdulan düz
bir damdan ibarət idi. Əgər dam qübbəli ya da çıxıntılı olsa, yan
ağırlıqları daşımaları üçün divarların qalınlaşdırılması lazımlı idi.
Bu səbəblə, geniş iç məkanlar tələb edən böyük strukturlarda divarlar
çox qalın edilirdi. Divarların kifayət qədər möhkəm olması üçün isə pəncərələrin çox kiçik olmaları lazım idi. Nəticə olaraq, Romanesk strukturlar bəstəboy və kobud görünüşlü, iç məkanları qaranlıq və hüznlü strukturlar idi. Gothic memarlar, iç məkanlarda kafi genişliyi təmin edən
iti və yüksək kəmərlər istifadə edərək,Romanesk strukturların
əlverişsiz şərtlərindən xilas olma çarəsini tapmışdılar. Üstəlik
kəmərli payandalar istifadə edərək yan ağırlıqları dəstəkləməsini də
bilirdilər. Bu sayədə, divarların üzərindəki böyük yük azaldılmış
olurdu.Açılan böyük pəncərələr və istifadə edilən rəngli şüşələr iç
məkanların dadsız qaranlığını və hüznünü yox edirdi. Zamanla, quruluşu
meydana gətirən müxtəlif elementlər; kəmərlər, payandalar,
sütunlar və divarlar, eynilə bir maşının lazımlı parçaları kimi, bütün
halında uyğun bir sistem formasına çevrildi. Quruluşun müxtəlif
elementlərini uyğun bir şəkildə təşkilatlaşdıran bu bütüncül sistem
Gothic stilin özünü və Romanesk stildən ayrılmasını təmin edən ana
xüsusiyyətini meydana gətirdi. Kəmərlər, payandalar, sütunlar kimi
texniki xüsusiyyətlər stili təyin etmədə ikinci plana düşdü.
Violet-le-Duc-un məşhur Gothic tərifinə görə; "tamamilə Romanesk
stildən ayrı təkamülləşmiş olan Gothic stilin ayırd edici xüsusiyyəti,
quruluşun bütün xarakter və görkəminin vasvasılıqla təşkilatlanmış və
səmimiliklə tətbiq olunmuş bir sistemə bağlı olmasındadır". Moore-nin təyin etməsinə görə; "Gothic arxitektura qısaca, payandalar və ayaqlar tərəfindən daşınan müstəqil
bir kəmərlər şəbəkəsi ilə bunların üzərinə oturdulmuş bir damın meydana
gətirdiyi bir quruluş sistemidir. Quruluşun bütün tarazlığı, ağırlıq və
qarşı-ağırlıqlar sayəsində təmin edilmişdir.Gothic, dini inanc ilə
ilhamlanmış, milli ya da yerli ehtiraslarla xəbərdar edilmiş dünyəvi
zanaatkarların məhsulu olan məşhur bir kilsə arxitekturasıdır".
Moore, Gothic-in açarını payandalarda tapar. Digər ekspertlər fərqli
qaydalar təqdim edərlər. Porter-ə görə təməl xüsusiyyət kəmərli damdır.
Phillips iti kəmərlərin bütün sistemin özü olduğunu irəli sürər. Gould
üçün, ən üstün dəyər daş damlardadır. Halbuki Lethaby, Gothic stilin
özünü bu cür texniki xüsusiyyətlərdən çox, quruluşun ümumi Orta Çağ
xarakterində tapmaqdadır.
